W maju na scenie Teatru Wielkiego – Opery Narodowej odbędzie się premiera Bajadery – baletu w 4 aktach i 7 obrazach w choreografii Mariusa Petipy. Choć balet ten gościł już na polskich scenach (m.in. Gdańsk, Łódź), to nie jest zbyt dobrze znany naszej publiczności. Dlatego postaram się krótko przedstawić historię dzieła i jego treść.

Bajadera to jeden z licznych tzw. orientalnych klasycznych baletów stworzonych przez Mariusa Petipę dla carskiego Teatru Maryjskiego w Petersburgu. Muzykę skomponował Ludwig A. Minkus. Prapremiera Bajadery odbyła się 23 stycznia 1877 roku. Dziś właściwie trudno sobie wyobrazić, jak mogła wyglądać oryginalna Bajadera, zarówno bowiem układ choreograficzny, jak i muzyka były wielokrotnie przerabiane, przekształcane, skracane i rozszerzane. W 1901 roku własnej redakcji dokonał Aleksander Gorski, który opracował na nowo wiele baletów Petipy dla Teatru Bolszoj. W 1920 roku nowe wariacje w partii Solora ułożył dla siebie znakomity tancerz Wachtang Czabukiani (muzyka w opracowaniu Borysa Asafiewa). W części najbardziej popisowej (obraz Cienie) często dodawano i zmieniano wariacje poszczególnych solistek oraz zmieniano układ pas de deux Solora i Nikii, wzbogacając choreografię o nowe, trudniejsze elementy, nie istniejące jeszcze w czasach powstania baletu. Obecnie istnieją dwie główne wersje Bajadery – pełna, 4-aktowa, którą zobaczymy na scenie TW-ON (wystawiana m.in. przez American Ballet Theatre i Royal Ballet Covent Garden w inscenizacji i choreografii Natalii Makarowej wg Petipy do muzyki w opracowaniu Johna Lanchbery’ego) i krótsza, kończąca się na poetycznej scenie cieni.

Akcja rozgrywa się w Indiach. Młody wojownik Solor jest zakochany w bajaderze (świątynnej tancerce) Nikii, którą kocha również Wielki Bramin. Nikt prócz zazdrosnego Bramina nie wie o występnej miłości kapłanki Nikii i Solora. Miejscowy radża proponuje dzielnemu wojownikowi rękę swej córki Gamsatti. Solor zgadza się ją poślubić, łamiąc w ten sposób przysięgę wierności daną Nikii. Z rozmowy radży z Braminem Gamsatti dowiaduje się o miłości łączącej Solora i Nikię i postanawia pozbyć się rywalki. W czasie dworskiej uroczystości tańcząca z rozkazu radży Nikia ginie, ukąszona przez jadowitą żmiję, ukrytą podstępnie w koszu kwiatów, który miała ofiarować narzeczonym.

Solora dręczą wyrzuty sumienia, zasypia wdychając dym nargili i przenosi się do królestwa cieni, gdzie spotyka ducha swej ukochanej. Po przebudzeniu wciąż nie może pozbyć się wizji Nikii, widzi ją nawet podczas ceremonii ślubnej w świątyni. Wreszcie zrządzeniem sprawiedliwych bogów cała budowla zapada się – weselnicy giną, a Solor w zaświatach bezskutecznie błaga Nikię o przebaczenie.

Bajadera należy do baletów klasycznych zbyt przeładowanych scenami pantomimicznymi, dlatego też popularnością cieszy się właściwie jedynie fragment Cienie, w którym żeńskie corps de ballet oraz solistki mają okazję popisać się czystym tańcem klasycznym. Bywa, że Cienie są wystawiane jako osobny balet, a wariacje solistek ze względu na swoją trudność i zróżnicowanie są chętnie wykorzystywane jako numery koncertowe i tańczone na konkursach baletowych. Do ciekawszych fragmentów należą też pas de deux Solora i Gamsatti oraz taniec Złotego Bożka dodany w ostatnim akcie przez Aleksandra Gorskiego.