| Trubadur 2(23)/2002 (Dodatek Kiepurowski) | Strona główna |
Półka z Kiepurą
Dotychczas w Polsce ukazały się cztery książki poświęcone postaci Jana Kiepury. Trzy z nich są ogólnie dostępne w bibliotekach, czytelniach i na księgarskich półkach.
Pierwsza to Jan Kiepura pióra Jerzego Waldorffa. W dziewięciu rozdziałach autor zebrał najistotniejsze wiadomości zarówno o karierze scenicznej i filmowej śpiewaka, jak i o nim samym, jego czasach i ludziach, z którymi się stykał. Rozdział Dojrzewanie jest szkicem przedstawiającym lata młodości Kiepury i jego dom rodzinny. Waldorff od razu przedstawia nie tyle sylwetkę Kiepury, co specyficzny stosunek do niego publiczności, jego legendę i uwielbienie, jakie go otaczało. Rozdział Sława jest z kolei krótką historią wielkiej światowej kariery polskiego tenora. Mamy też garść anegdot i opowiastek, jak to chłopak z Sosnowca “rozstawiał po kątach” menadżerów, dyrektorów i gwiazdy pierwszej wielkości. Najcenniejsze i najciekawsze wydają się rozdziały W oczach bliskich, Brat Władysław, Wanda Wermińska, Jerzy Czaplicki, Apoloniusz Kowalski. Bezpośrednie, zanotowane przez Waldorffa wspomnienia tych osób, które Kiepurę znały, które z nim pracowały, są najbardziej żywym świadectwem sztuki i osobowości tenora, a także kreślą tak ważne dla zrozumienia różnych jego decyzji tło historyczne. Kapitalna jest, utrzymana w żartobliwym tonie, rozmowa Waldorffa z Wandą Wermińską, która daje swemu rozmówcy, a pośrednio czytelnikowi, wykład na temat funkcjonowania aparatu głosowego u śpiewaków, higieny głosu itp. Lektura obowiązkowa dla każdego operomana! Apoloniusz Kowalski – inspicjent, który “wpuszczał Kiepurę na scenę” – opowiada natomiast o funkcjonowaniu ówczesnej Opery Warszawskiej, stosunkach panujących w teatrze, teatralnej kuchni.
Rozdział zatytułowany Za morzami jest opowieścią o ostatnich latach życia i kariery Jana Kiepury. Książkę zamyka Powrót czyli sprawozdanie z pogrzebu Kiepury na warszawskich Powązkach. Całość uzupełnia spis nagrań Jana Kiepury i Marty Eggerth oraz filmów, w których Kiepura wystąpił.
***
Drugą chronologicznie książką poświęconą Kiepurze jest Chłopak z Sosnowca – Szkice do portretu Jana Zielińskiego. W swej opowieści o Kiepurze autor oparł się głównie na zbadanych przez siebie dokumentach zachowanych w Archiwum Kiepurów. Opisując kolejne etapy życia i kariery śpiewaka, Zieliński przytacza listy, kartki, umowy, a nawet rachunki i wyliczenia. Z drobiazgowych badań wyłania się Kiepura odbrązowiony, mówiący i piszący głównie o pieniądzach (wysokość honorariów zawsze była dla niego miarą sukcesu), ale nadal szczery i radosny. Autor w kilku miejscach występuje jako adwokat Kiepury, tłumaczy postępowanie swego bohatera, wskazując na bezpośrednie bądź pośrednie jego przyczyny. Zieliński prostuje też kilka błędów lub nieścisłości zawartych w książce Waldorffa, jak np. data wyjazdu śpiewaka do Wiednia (Waldorff pisze o “pogodzie pod psem” i zimie, Zieliński udowadnia na podstawie pism Romana Hernicza, że był to lipiec). Najciekawsze są jednak same, przytaczane obficie przez autora, listy i karty Kiepury do rodziców i brata, wzruszające listy matki do syna w Wiedniu oraz fragmenty mniej lub bardziej oschłej korespondencji sławnego tenora z polskimi impresariami, którym odmawia występu za zbyt niskie gaże. Książka została wydana po raz pierwszy w 1987 roku i była wówczas doprowadzona do momentu ślubu Kiepury z Martą Eggerth. W tym roku, z okazji 100-lecia urodzin Kiepury książkę Jana Zielińskiego wydało Wydawnictwo “Sowa Press” z Sosnowca pt. Chłopak z Sosnowca. Szkice do portretu artysty. Niestety, nie miałam tego wydania w ręku, nie mogę więc stwierdzić, w jaki sposób zostało ono poszerzone, pracę nad książką przerwała bowiem w 1999 roku śmierć autora.
***
Biografię Jana Kiepury przedstawia też w swojej książce Wacław Panek. Jego praca miewa chwilami odcień dokumentu fabularyzowanego i dlatego czyta się ją niemalże jak powieść. Tylko od czytelnika zależy, czy taki rodzaj opowiadania mu odpowiada. Mnie raczej nie przypadły do gustu wtrącenia typu: Oj, niedobrze. To mi pachnie jakąś prowokacją… – pomyślał Kiepura. Jednak ten styl narracji niewątpliwie zbliża czytającego do opisywanej postaci, wchodzimy niejako w jej życie i przeżycia. Cenną rzeczą są przede wszystkim Interludia – krótkie rozdziały wprowadzające czytelnika w sytuację przed przedstawieniem kolejnego etapu kariery Kiepury lub dopełniające obraz jakiegoś środowiska, czasu itp. Kilka z nich jest poświęconych kolejnym teatrom operowym, w których występował Kiepura. Dzięki temu czytelnik może się np. dowiedzieć, jaką pozycję zajmowała na firmamencie operowym Jeritza, a to z kolei tłumaczy wybuch entuzjazmu Kiepury w liście do brata – Podpisuję kontrakt na warunkach jakie ma tylko Jeritza! Również Panek gęsto inkrustuje swój tekst przytoczeniami z listów i innych dokumentów z Archiwum Kiepurów. Również tu znajdziemy wiele znanych i nieznanych anegdot o Kiepurze, ciekawostek, mniej popularnych wątków. Smutne wrażenie wywołują strony poświęcone wizytom i występom Kiepury w PRL, kiedy gwiazdor już tylko swej niepowtarzalnej osobowości i miłości rodaków zawdzięczał poklask tłumów publiczności (Waldorff w swojej książce pisze, że na występy te nie chodził, żeby nie niszczyć swoich wspomnień o Kiepurze). Wacław Panek słusznie też podkreśla i omawia w Postludium inny bolesny motyw – powracające czasem bzdurne zarzuty w stosunku do Kiepury o śpiewanie przed Hitlerem i Goeringiem, ściskanie im ręki, współpracę z UFA, występowanie w “goebbelsowskich” filmach. Książkę wzbogacają liczne aneksy: kalendarium, dyskografia, filmografia, bibliografia oraz wybrany materiał ikonograficzny. W tym roku praca Wacława Panka ukazała się w nowej szacie graficznej i twardych okładkach, wydana jako wydanie II poprawione i uzupełnione nakładem Wydawnictwa “Kurpisz”.
Czwartą, a właściwie chronologicznie pierwszą książką o Kiepurze wydaną w Polsce był Jan Kiepura, król śpiewaków A. Rogalskiego (Warszawa 1933). Warto także pamiętać o książeczce Mózg i krtań Romana Hryniewicza wydanej w Wiedniu w 1931 roku.
Katarzyna K. Gardzina